Notitie naastenparticipatie
Inhoudsopgave
Inleiding
In februari en maart 2023 zijn er themabijeenkomsten georganiseerd door het Kennisnetwerk D-zep voor de professionals van de D-zep afdelingen. In deze notitie zullen de bevindingen samengevat worden.
De opname van een familielid op een D-zep afdeling is vaak de uitkomst van een lange intensieve tijd waarbij het voor naasten vaak erg moeilijk is om het gedrag te begrijpen en hiermee om te gaan. De woorden schuldgevoel, onmacht en schaamte worden dan vaak gebruikt. Het gedrag van de naaste wordt vaak niet (meer) herkend. Dit is ook terug te zien in het verhaal van onze ervaringsdeskundige Frans Lemmers, die zijn verhaal doet op de website.
Als Kennisnetwerk staan wij voor het belang van een goede samenwerking met naasten. Niet wij maar de naaste kent de cliënt vaak als geen ander. De professionals hebben veel kennis over het beschadigde brein bij dementie. Om de cliënt te kunnen begrijpen en te leren kennen is de inbreng van naasten van groot belang. Verder kunnen de naasten ook een positieve invloed hebben op de kwaliteit van leven van de client.
In de praktijk blijkt de samenwerking tussen naasten en zorgprofessionals niet altijd eenvoudig. De wijze waarop de naasten betrokken kan zijn bij een client is heel divers. Zo zijn er naasten die afstand nemen en beslissingen graag overlaten aan de professionals en er zijn naasten die betrokken willen zijn en extra ondersteuning nodig hebben. Sommige naasten vinden het proces van dementie erg moeilijk en hebben weinig kennis en inzicht wat dit ziektebeeld met de naaste zelf doet. Er is vaak onvermogen aanwezig bij de naasten om te begrijpen wat een beschadigd brein voor effect heeft. Zij blijven uitgaan van de behoeftes en wensen vanuit een gezonde situatie.
Als professional op een D-zep afdeling zal je allerlei verschillende naasten tegenkomen, die allen verschillende wensen en behoeften hebben. Dit vraagt om specifieke kennis over samenwerken met naasten, flexibiliteit en creativiteit om op passende wijze samen te werken met deze naasten.
Deze notitie is een samenvatting van de inbreng van de aanwezige professionals bij de themabijeenkomsten met het thema Naasten.
Organisatorische inbedding van naasten in het verpleeg en behandelproces
De basis voor een goede samenwerking met naasten komt voort uit de visie van de organisatie t.a.v. de positie van de naasten. Deze visie is verankerd in het beleid en vertaald in werkprocessen in de hele organisatie en dus ook op een D-zep afdeling.
Dit is te zien in onder andere:
- Duidelijke (digitale) schriftelijke informatie
- De rol van naasten bij een MDO
- Het organiseren van bijeenkomsten voor naasten
- Inzage in het ECD
- Betrekken van de Cliënt Adviesraad
- Meten van kwaliteit en ervaringen
- Faciliteren van passende scholingen en ondersteuning voor de medewerkers in het omgaan met naasten (gebruik methodieken en communicatie)
Kennis
De basis wat betreft samenwerken met naasten is proberen in te leven hoe een naaste deze situatie beleeft en ervaart. Je wil als team graag inzicht hebben in de wensen en behoeften van de naasten en in de wijze waarop de relatie van de naasten en hun geliefde vorm heeft. Op welke manier ging men vroeger met elkaar om en hoe is dit nu? Waar moet je rekening mee houden als je samen gaat werken met deze naasten?
Gebruik van methodieken
Tijdens de themabijeenkomst Naasten zijn de systematische vaardigheden en de methodieken driehoekskunde en het SOFA model gepresenteerd. Dit zijn methodieken die ondersteunend zijn in het aangaan van een relatie met naasten en zullen helpen jezelf te positioneren ten opzichte van de client en zijn systeem. Het is goed om vanuit deze methodieken te kijken waar er nog ontwikkelingsmogelijkheden liggen voor jouw D-zep afdeling.
Tips vanuit de themabijeenkomst:
- Biedt scholingen aan die gericht zijn op de rol van naasten in het behandelproces. Wees je bewust dat de naaste vaak ook de rol van zaakwaarnemer heeft. Dit is het geval als de client zelf wilsonbekwaam is. De naaste is dan degene die de belangrijke keuzes voor de client maakt, dus deze moet goed worden geïnformeerd. Dan is het belangrijk om samen de juiste beslissingen te maken (shared decision making).
- Zorg dat de naasten bij een MDO deelnemer zijn i.p.v. aanwezige. Start het overleg met een vraag aan de naasten en hecht waarde aan hun inbreng.
- Door eerdere slechte ervaringen met zorgprofessionals kan het lastig zijn om het vertrouwen van de naasten te winnen. Vraag naar vorige ervaringen en maak deze bespreekbaar.
- Pas het taalgebruik aan.
Copingstrategieën
Iedereen heeft een eigen wijze om om te gaan met mooie, verdrietige of moeilijke momenten en zaken in het leven. Mensen met dementie maken hier gebruik van maar ook de naasten zelf.
Tips vanuit de themabijeenkomst:
- Zorg dat het team kennis heeft van coping strategieën.
- Oordeel niet over het gedrag dat de naasten toont.
- Wees nieuwsgierig naar de achtergrond en de aanleiding van het gedrag.
Rouw
Dementie is een proces van steeds weer afscheid moeten nemen van de persoon die je lief hebt. Als je net gewend bent aan een situatie dan verandert je geliefde weer. Weet hoe rouwen zich kan uiten bij naasten.
Tips vanuit de themabijeenkomst:
- Familie kan onverwachts heel onredelijk doen. Oordeel niet maar wees nieuwsgierig (uiteraard mag je aangeven als het gedrag te ver gaat).
- Er bestaan goede boeken over het proces van rouw.
Communicatie
Een sleutelwoord in het aangaan van relaties met naasten is communicatie. Als er iets mis gaat met de communicatie kan er veel ruis ontstaan. Blijf gebruik maken van LSD, OMA, OEN en ANNA.
Tips vanuit de themabijeenkomst:
- Check of je de ander goed begrepen hebt: “Begrijp ik goed wat u bedoelt…”
- Pas je taal gebruik aan en gebruik woorden die de ander ook begrijpt
Ondersteuning van naaste tijdens opname op een D-zep afdeling
Met de opname van een cliënt lijkt het alsof je de naasten ook opneemt. Het bieden van ondersteuning aan deze naaste is dan ook wenselijk. Met ondersteuning kunnen de volgende dingen bereikt worden:
- Beter functioneren in het dagelijks leven.
- Prettigere samenwerking met het team.
- Beter om kunnen gaan met de client.
Vanuit de themabijeenkomst kwamen de volgende aandachtspunten naar voren:
- Draag zorg voor heldere, schriftelijke informatie over het D-zep traject.
- De dag van opname is vaak erg ingrijpend. Plan 1 of 2 weken na de opname nogmaals een “intake” gesprek met de naaste, zodat de naaste de tijd heeft om te wennen aan de situatie.
- Zorg voor een vast contactpersoon. Wees actief in het contact leggen en kom gemaakte afspraken na.
- Spreek verwachtingen uit en vraag ook naar de verwachtingen van de naaste.
- Wees behulpzaam met het lezen van het dossier in Carenzorgt of dergelijke toepassingen.
- Maak goed afspraken en leg deze vast in het ECD
- Maak een benaderingsplan voor de naasten waarin de draagkracht en draaglast verwerkt zijn. In andere woorden, afspraken over op welke wijze naasten willen samenwerken (bijvoorbeeld op afstand of juist heel nabij). Bespreek dit ook tijdens het MDO. In de loop van de opname kunnen de behoeftes van de naasten veranderen en kan het plan aangepast worden.
- Integreer een maatschappelijk werker en een psychologische ondersteuner, of een ander persoon die de ondersteuning kan bieden aan een naaste, in het behandeltraject.
- Probeer zo min mogelijk van contactpersoon te wisselen. Mocht er een wissel plaatsvinden, informeer de naaste dan goed.
- Heb ook aandacht voor de stille naasten.
- Als je aan een naaste vraagt hoe het gaat, wil dit dan ook echt weten!
- Vertrouwen winnen kost tijd maar investeren in een relatie levert vaak veel op.
- Betrek naasten in het organiseren van psycho-educatie.
Tijdens de themabijeenkomsten kwamen er ook dilemma’s naar voren bij het bieden van ondersteuning aan naasten.
- Sommige naasten hebben meer ondersteuning nodig dan het D-zep team kan bieden. Bewaak de grens in tijd als er blijkt dat er meer aan de hand is.
- Als een naasten steeds opnieuw veel aandacht vraagt kan je het interactiepatroon in kaart brengen. Op basis hiervan kan je gesprekken voeren met de naaste en een zorgmedewerker samen.
- Personeelstekort en personeelswisselingen hebben invloed op de kwaliteit van ondersteuning.
- Het lijkt efficiënt om bijeenkomsten te organiseren voor naasten, maar deze worden slecht bezocht.
- Contactpersonen moeten ook ondersteund worden op de lijn en inhoud.
- Naasten hebben het lastig met de achteruitgang van hun geliefde. Iedereen gaat hier anders mee om.
Wat helpt om een goede cliëntparticipatie te ontwikkelen?
Dit was een van de vragen die naar boven kwam aan het einde van de themabijeenkomst. Onderstaande suggesties/vragen kwamen naar voren. Sommigen zullen door het netwerk opgepakt worden en met een aantal suggesties kunnen de organisaties zelf al mee aan de slag.
Ondersteuning medewerkers
Er is aangegeven dat er behoefte is aan ondersteuning van medewerkers bij het aangaan van relaties met naasten. Deze behoefte kan in elke organisatie onderzocht worden.
Ontwikkelen naastenparticipatie
Op welke wijze faciliteer je naasten participatie? Zoek hierbij contact met organisaties uit het netwerk die naastenparticipatie al goed uitgewerkt hebben. De transitiecoach kan hier ook goed bij ondersteunen.
Groeps-educatie voor naasten
Een onderwerp waar veel organisaties mee worstelen is het organiseren van bijeenkomsten voor naasten, of specifieker het motiveren van naasten om hieraan deel te nemen. Een tip was om naasten uit te nodigen bij het organiseren hiervan. Helaas hebben wij ook geen gouden tip om dit succesvol van de grond te krijgen. Wel zie je vaak dat educatie gekoppeld is aan bijvoorbeeld een gezamenlijke maaltijd of algemene activiteiten waarbij de deelname soms wat groter is.
